معرفی شرکتهای قابل ثبت و بررسی مقررات کلی قانون ثبت شرکت‌ها در دو کشور ایران و عراق :
در قلمرو قانون‌گذاری ایران اولین مقررات ثبت شرکتهای تجاری در سال‌های ۱۳۱۰ و ۱۳۱۱ به اقتباس از حقوق فرانسه وضع گردید و تاکنون قدرت اجرایی خود را حفظ نموده است. به موجب قوانین جمهوری اسلامی ایران کلیه‌ی اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از ایرانی و خارجی می‌توانند در ایران شرکت ثبت نمایند و حتی دارا بودن سوء پیشینه اشخاص مانعی جهت ثبت شرکت نیست، تنها افراد مشمول سوء پیشینه‌ی کیفری نمی‌توانند جزئی از هیئت مدیره ،مدیر عامل و یا بازرسین شرکت باشند و این ممنوعیت فقط مربوط به محکومیت‌های موثر کیفری موضوع ماده ۲۳ قانون مجازات اسلامی است که به عنوان مجازاتی تبعی بر آنان تحمیل می‌گردد. همچنین اشخاص خارجی می‌توانند بدون شریک ایرانی به صورت مالکیت ۱۰۰% در ایران شرکت ثبت نمایند. در ادامه باید توضیح داد که چند شرکت با هم می‌توانند بدون وجود اشخاص حقیقی، شرکت مستقلی ثبت نمایند که در اصطلاح رایج به آن (Joint Venture) اطلاق می‌گردد با این مبنا که به منظور ایجاد اشتغال در ایران، سعی شده است تا این روند به راحتی طی شود.
در ایران شرکتهای تجارتی که باید به ثبت برسند عبارتند از؛ شرکتهای داخلی، شرکتهای خارجی و شرکتهای بیمه که در آتیه به شرح آن می‌پردازیم.
انواع شرکت ها در ایران:
طبق ماده۲ قانون تجارت در جمهوری اسلامی ایران شرکت به ۷ صورت و ماهیت مختلف خود را بروز می‌دهد:
شرکت سهامی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت مختلط غیرسهامی، شرکت مختلط سهامی، شرکت نسبی، شرکت تعاونی تولید و مصرف که به اختصار درباره آن توضیح خواهیم داد.
- شرکت سهامی عام: حداقل شرکا در شرکت سهامی عام ۵ نفر است. حداقل سرمایه پانصد هزار تومان و حداقل هیات مدیره یا مدیران ۵ نفر و مسئولیت شرکا به میزان مبلغ اسمی سهام هر شریک می‌باشد.
- شرکت سهامی خاص: حداقل شرکا در شرکت سهامی خاص ۳ نفر است. حداقل سرمایه صد هزار تومان و حداقل هیات مدیره یا مدیران ۳ نفر و مسئولیت شرکا به میزان مبلغ اسمی سهام هر شریک می‌باشد. عموما بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری برای شرکتهای سهامی خاص اعتبار بیشتری قائل می‌باشند و معمولا جهت افتتاح اعتبارات اسنادی LC و یا سایر تسهیلات بانکی یکی از شروط این است که شرکت در قالب شرکتهای سهامی تأسیس شده باشد. ضمنا بانک‌ها و موسسات مالی طبق بخشنامه بانک مرکزی تا ۱۰ برابر سرمایه شرکت می‌توانند تسهیلات بانکی؛ نظیر وام‌های ملکی، ضمانت‌نامه و LC ارائه بدهند.
- شرکت با مسئولیت محدود: حداقل شرکا در شرکت با مسئولیت محدود ۲ نفر است.برای حداقل سرمایه محدودیتی وجود ندارد و حداقل هیات مدیره یا مدیران ۱ نفر یا بیشتر و مسئولیت شرکا به میزان سهم الشرکه هر شریک می‌باشد.
- شرکت تضامنی: در شرکت تضامنی حداقل شرکا ۲ نفر است، برای حداقل سرمایه محدودیتی وجود ندارد، حداقل هیات مدیره یا مدیران یک نفر یا بیشتر و مسئولیت شرکا نامحدود است و هر شریک مسئولیت کامل دارد.
- شرکت نسبی: حداقل شرکا در شرکت نسبی ۲ نفر است. برای حداقل سرمایه محدودیتی وجود ندارد و حداقل هیات مدیره یا مدیران یک نفر یا بیشتر و مسئولیت شرکا به نسبت سهم الشرکه هر شریک می‌باشد.
- شرکت مختلط سهامی و غیر سهامی: در شرکت مختلط سهامی حداقل شرکا ۲ نفر است، برای حداقل سرمایه محدودیتی وجود ندارد، حداقل هیات مدیره یا مدیران یک نفر یا بیشتر و مسئولیت شرکای ضامن نامحدود و شرکای سهامی به میزان مبلغ اسمی هر شریک می‌باشد. اما در شرکت مختلط غیرسهامی حداقل شرکا ۲ نفر است ، برای حداقل سرمایه محدودیتی وجود ندارد، حداقل هیات مدیره یا مدیران یک نفر یا بیشتر و مسئولیت شرکای ضامن نامحدود و شرکای غیرسهامی به میزان سهم الشرکه می‌باشد.
- شرکت تعاونی: حداقل شرکا در شرکت تعاونی ۷ نفر است. برای حداقل سرمایه محدودیتی وجود ندارد و حداقل هیات مدیره یا مدیران ۳ تا ۷ نفر و مسئولیت شرکا در صورت سهامی بودن به میزان مبلغ اسمی هر سهامدار و در صورت غیر سهامی بودن با توجه به تراضی شرکا در اساسنامه می‌باشد.
شرکتهای تعاونی به لحاظ نوع فعالیت به دو دسته تقسیم می‌شوند :
دسته ی اول-شرکت تعاونی تولید: شرکتی است که به منظور اشتغال اعضاء در امور مربوط به کشاورزی، دامداری، دامپروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، صنعت، معدن، عمران شهری و روستایی و عشایری و نظایر این‌ها شکل می‌گیرد.
دسته ی دوم- شرکت تعاونی توزیع: شرکتی است که در امور مربوط به تهیه و توزیع کالا، مسکن، خدمات و سایر نیازمندیهای اعضاء فعالیت می‌نماید.
شرکتهای تعاونی به لحاظ عضویت به دونوع تقسیم می‌شوند:
نوع اول- شرکت تعاونی عام: شرکتی است که عضویت در آن برای همه آزاد می‌باشد و موسسین یا شرکت باید برای تأمین قسمتی از سرمایه اولیه و یا افزایش سرمایه شرکت سهام آن را به عموم عرضه نمایند.
نوع دوم- شرکت تعاونی خاص: شرکتی است که عضویت در آن منحصراً برای گروهی خاص از قبیل : کارگران، کارمندان، کشاورزان، دانشجویان، ایثارگران، زنان، مشاغل خاص و نظایر این‌ها آزاد باشد، بدیهی است تعاونی موظف به پذیرش متقاضیان واجد شرایط بوده و از این نظر محدودیتی برای عضویت وجود ندارد.
ضمنا نکته قابل توجه این است که در تابلوها و سربرگ‌های شرکتهای تعاونی ذکر عنوان «تعاونی» ضروری است و باید بطور خوانا قید شود.
برای واحدهای صنفی شهرستان‌ها و هر واحد کارمندی و کارگری فقط یک شرکت تعاونی در هر موضوع فعالیت تشکیل می‌شود. شرکتهای تعاونی با بیش از ۵۰۰ عضو و اتحادیه‌هایی که تعداد اعضاء تعاونی‌های عضو آنها مجموعاً بیش از ۲۰۰۰ عضو باشد، «تعاونی بزرگ» محسوب می‌شوند.
در جمهوری عراق تشابهات و وجوه تمایز ظریفی با مقررات مزبور در جمهوری عراق در خصوص انواع شرکتهای قابل ثبت موجود است که به شرح ذیل تبیین و بررسی می گردد؛
انواع‌شرکت‌ها
طبق قانون شماره ۲۱ سال ۱۹۹۷ ثبت شرکت ها عراق، شرکت‌ها از نظر ماهیت، به سه گروه عمده به شرح ذیل تقسیم می‌شوند:
الف ـ شرکتهای سهامی(خصوصی و مختلط)
ـ حداقل تعداد سهامدار لازم برای تاسیس این نوع شرکت‌ها، پنج نفر حقیقی یا حقوقی است که باید سهام خود را به صورت پذیره‌نویسی تامین نمایند.
ـ مسئولیت هر یک از سهامداران در قبال دیون شرکت، متناسب با میزان سهام آنها در شرکت می‌باشد.
ـ قانون عراق تصریح دارد که شرکتهای بیمه و سرمایه‌گذاری مالی باید به صورت شرکتهای سهامی باشد.
ـ سهامداران موسس باید سهام خود از سرمایه شرکت را در یک بانک عراقی نگهداری کنند.
ـ شرکت های سرمایه‌گذاری مالی، همانند کارگزارانی که در بازار بورس سرمایه گذاری می‌کنند، عمل می‌کنند ولی فعالیت‌های آنها تحت نظارت بانک مرکزی عراق خواهد بود.
ب ـ شرکتهای فردی در عراق (طرح فردی)
ـ امکان تاسیس شرکت فردی از سوی یک شخص حقیقی وجود دارد.
ـ مالک طرح فردی در قبال همه تعهدات شرکت مسئول است.
ـ در عراق، به شرکت فردی، عنوان “طرح فردی” اطلاق می‌شود.
ج ـ شرکتهای تضامنی در عراق :
ـ شرکتهای تضامنی از سوی تعدادی از سرمایه‌گذاران که تعداد آنها از ۲ تا ۲۵ نفر حقیقی و حقوقی متغیر است، تاسیس می‌شود.
ـ هر یک از مالکان، سهمی در سرمایه شرکت دارند.
د ـ شرکت های بسیط (ساده):
-شرکتهای بسیط از سوی ۲ تا ۵ سرمایه گذار تاسیس می‌شود.
ـ سهم هر یک از آنها در سرمایه شرکت، به صورت نقدی یا غیرنقدی می‌باشد.
ـ طبق قانون شرکت‌ها، اوراق تاسیس شرکتهای بسیط باید به تایید مسئول ثبت اسناد در دادگاه برسد.
ـ مالکان شرکتهای بسیط باید نسخه‌ای از درخواست تاسیس شرکت خود را که در آن اسامی سهامداران و تعداد سهام آنها قید شده است را به اداره ثبت شرکتهای عراقی در وزارت بازرگانی تسلیم نمایند.
د ـ شرکتهای محدود(خصوصی و مختلط) در عراق :
ـ طبق قانون شرکت‌ها، تعداد موسسان در شرکتهای محدود نباید از ۲ نفر کمتر و از ۲۵ نفر بیشتر باشد.
ـ موسسان این نوع شرکت‌ها می‌توانند حقیقی یا حقوقی باشند و در قبال دیون شرکت به میزان سهام خود مسئولیت دارند.
ـ اغلب شرکتهای ثبت شده در عراق، شرکتهای محدود هستند.
ـ تشکیل شرکت مختلط با توافق یک شخص حقوقی یا بیشتر، از بخش دولتی مجاز می‌باشد.
ـ اگر مشارکت بخش دولتی در این نوع شرکت‌ها از ۲۵% کمتر باشد، این شرکت، شرکت خصوصی تلقی می‌شود.
اقدامات مربوط به ثبت شرکت ها در عراق
الف: مراحل و اقدامات ثبت
اخذ نام تجاری از اتاق بازرگانی ذی‌ربط و اتحادیه اتاق‌های بازرگانی،
ارائه قرارداد امضاء شده از سوی موسسان متضمن نام شرکت، فعالیت‌ها و میزان سرمایه آن
واریز سرمایه شرکت (به دینار عراقی) به حساب یکی از بانک‌های مورد تایید عراقی و اعلام آن به مسئول ثبت شرکت‌ها،
پرداخت عوارض متعلقه به مسئول ثبت شرکت‌ها،
اگر هدف از تاسیس، تاسیس شرکت سهامی باشد، علاوه بر موارد فوق الذکر باید سند پذیره نویسی امضاء شده از سوی موسسان و گزارش سود اقتصادی شرکت نیز ضمیمه شود.
ذکر محدوده فعالیت های اقتصادی و فنی شرکت متقاضی تاسیس در قرارداد تاسیس شرکت.
تعیین یک مشاور حقوقی شرکت(حقوقدان) از اعضای سندیکای حقوقدانان.
تعیین یک حسابرس قانونی از اعضای سندیکای حسابرسان.
تعیین یک مدیر تام الاختیار.
اخذ موافقت وزارت کشور در مورد مشارکت افراد خارجی در شرکت.
شرکتهای سهامی، مختلط و خصوصی می‌توانند سهام قابل معامله عام منتشر کنند. پذیره‌نویسی موسسان در شرکت سهامی مختلط نباید از ۳۰% سرمایه اسمی آن کمتر و از ۵۵% سرمایه اسمی آن بیشتر باشد. بقیه سهام نیز در خلال ۳۰ روز بعد از تاریخ موافقت مسئول ثبت شرکت‌ها، به مردم عرضه می‌شود. در صورتی که مسئول ثبت شرکت‌ها اطلاع حاصل نماید که این اوراق، موجب گمراهی سرمایه‌گذاران می‌شود، موضوع به سازمان بورس احاله می‌شود.
ب : زمان مورد نیاز برای ثبت
زمان مورد نیاز سرمایه‌گذار برای اتمام کلیه امور فوق‌الذکر، جهت شرکتهای سهامی، ۲۰ ماه و جهت سایر انواع شرکت‌ها، بین ۲۰ تا ۲۵ روز می‌باشد.
مدارک مورد نیاز برای تاسیس شعبه شرکت یا دفتر نمایندگی شرکت در عراق:
-یک برگ از کپی قرارداد تاسیس و اساسنامه شرکت یا موسسه مادر متضمن اسامی اعضای هیات مدیره و نمایندگان تام الاختیار آنها به همراه امضاء‌های آنها.
-کپی فرم ویژه درخواست مجوز.
-کپی گواهی ثبت شرکت یا موسسه، صادره از سوی کشور مبدا.
-کپی آخرین حساب شرکت یا موسسه به ضمیمه گزارش هیات مدیره
موارد ذیل نیز باید به این صورت حساب ها ضمیمه شود:
-کپی بررسی حساب‌ها با امضای حسابرس
-نامه کتبی شرکت مادر متضمن قبول همه مسئولیت‌های مالی و حقوقی در مورد شعبه ویژه خود.
-ارائه لیست مرکز مالی شرکت یا موسسه اقتصادی خارجی تایید شده طبق قانون، در صورتی که مانع قانونی برای ارائه حساب‌های پایانی آن به دلیل تازه تاسیس بودن شرکت وجود نداشته باشد.
-یک برگ ازکپی تفویض اختیار مدیرمسئول شعبه یا دفتر درعراق(مقیم در این کشور) صادره از سوی شرکت یا موسسه با ذکر اختیارات او
-برخورداری فرد تفویض اخیار شده از وکالت در خصوص مراجعه به مسئول ثبت شرکت‌ها برای ثبت شرکت به نیابت از آن.
-اخذ یک نامه کتبی از دوائر دولتی یا طرف‌های قرارداد، متضمن توضیحات لازم در مورد ماهیت شرکت یا خدماتی که ارائه می‌کند، به همراه تاریخ شروع، پایان آن و دوره تعمیر ونگهداری آن (درصورت موجود بودن برای شرکت‌هایی که مجوز افتتاح شعبه را دارند). طبق قانون سرمایه‌گذاری شماره ۱۳ سال ۲۰۰۶، این بند شامل شرکتهای سرمایه گذار در استان ها و اقلیم ها نیز می‌شود .
ملاحظات:
۱ ـ اسناد و مدارک فوق‌الذکر باید از سوی ارگان‌های ذی‌ربط مثل دفترخانه رسمی، وزارت خارجه و سفارت عراق در کشوری که شرکت در آن قرار دارد، مورد تایید قرار گیرد و در صورتی که متن آنها، به زبان غیرعربی نوشته شده باشد، باید به زبان عربی ترجمه شود.
۲ ـ ارائه یک برگ از گذرنامه فردی که برای مدیریت شعبه یا دفتر(برای خارجی‌ها) تفویض اختیار شده به همراه کپی شناسنامه برای عراقی‌ها ضروری است.
۳ ـ اوراق هویت شخص تفویض اختیار شده برای مراجعه ضروری است.
۴ ـ مدیر شعبه یا مدیر دفتر نمایندگی و نماینده تفویض اختیار شده برای مراجعه به ثبت شرکت‌ها، باید مقیم عراق باشند.
